Motivasyon (Teorileri) Kuramları
Motivasyona yönelik kuramlardan herhangi biri, bireylerin sergiledikleri davranışın nedenleri ile bu davranışa neden olan süreçleri açıklamaya çalışmaktadır. Pek çok kuram genellikle her ikisinden ziyade birisi üzerinde daha güçlü şekilde odaklanma eğilimi göstermektedir (Tosi vd., 1990: 268). Motivasyon kuramları kapsam-gereksinim (content-need) kuramları ve süreç (process) kuramları olmak üzere iki kısımda incelenebilmektedir.
1 ) Motivasyonda Gereksinim Kuramları
Gereksinim (content-need) kuramları, insanların güdülerini ve bunların göreli güçleri ile insanların bu güdüleri tatmin etmek için peşine düştüğü hedefleri tanımlamakla ilgilidir. Yani kapsam/gereksinim kuramları, gereksinimlerin doğasına ve insanları neyin güdülediğine önem vermektedir (Mullins, 2002: 426).
Gereksinim kuramları genel olarak, Maslow’un Gereksinimler Hiyerarşisi Kuramı, Alderfer’in E.R.G Kuramı, Herzberg’in Çift-faktör Kuramı, Murray ve McClelland’ın Gereksinimler Kuramı’nı içermektedir.
2 ) Motivasyonda Süreç Kuramları
Süreç kuramlarına göre “gereksinimler” bireyi davranışa sevk eden faktörlerden sadece biridir (Koçel, 2005; 644 içinde Stoner, 1978; 406). Süreç kuramları araştırmalarında güdüleme olgusunun içerik, yani enerjiyle ilgili kısmı üzerinde durmamakta bunları var olarak kabul etmektedir (Tınar, 1988; 9). Ayrıca ihtiyaçlar oldukça kişiselleşmiştir ve her bir kişi için zamanla değişim gösterebilmektedir. Dolayısıyla süreç kuramları, bu güdülerin gücünü etkileyen olaylar üzerine daha güçlü bir şekilde durarak, bir güdüyü belirli bir davranış örüntüsüne dönüştüren zihinsel süreçler üzerine odaklanmaktadır (Rollinson ve Broadfield, 2002; 203). Süreç kuramları motivasyon yaratan dinamik değişkenler arasındaki ilişkiyi tanımlamaya çalışmaktadır. Bu kuramlar davranışın daha çok nasıl başlatıldığı, yöneltildiği ve sürdürüldüğü ile ilgilidir. Süreç kuramları gerçek motivasyon sürecine önem vermektedir (Mullins, 2002; 426).
Gereksinim kuramları bazı süreçsel eğilimler gösteren özellikleri taşımaktayken, aynı şekilde süreç kuramları da bazı güdüsel özellikleri taşıyan boyutları içerebilmektedir. Bununla birlikte motivasyon konusunda belirli bir formülasyona gidebilmek açısından gereksinim ve süreç şeklinde bir ayrımına gitmek gerekmektedir (Tosi vd., 1990; 269). Sonuç olarak gereksinim ve süreç kuramları, birbirine karşıt olmaktan ziyade tamamlayıcı bir özellik göstermektedirler (Johns ve Saks, 2001; 137).
Süreç kuramları, genel olarak, Vroom ve Porter-Lawler’ın Beklenti Kuramları Adams’ın Eşitlik Kuramı, Locke’un Amaç Saptama Kuramı, Pavlov ve Skinner’in Koşullanma Kuramı, Heider ve Kelley’in Nedensellik Yükleme/Atfetme Kuramı’nı kapsamaktadır.
2.1.Beklenti Kuramı (Expectancy Theory)
2.2.Adams’ın Ödül Adaleti ve Eşitliği Kuramı (Equity Theory)
2.3.Locke’un Amaç Saptama Kuramı (Goal Setting Theory)
2.4.Koşullanma Kuramı (Reinforcement Theory)
2.5.Nedensellik Yükleme/Atfetme Kuramı (Attribution Theory)
– Heider’in Nedensellik Yükleme Kuramı
– Nedensellik Yükleme Süreci
– Weiner’in Nedensellik Başarı Kuramı
– Başarı Güdüsü ve Nedensellik Yükleme İlişkisi
2.2.Adams’ın Ödül Adaleti ve Eşitliği Kuramı (Equity Theory)
2.3.Locke’un Amaç Saptama Kuramı (Goal Setting Theory)
2.4.Koşullanma Kuramı (Reinforcement Theory)
2.5.Nedensellik Yükleme/Atfetme Kuramı (Attribution Theory)
– Heider’in Nedensellik Yükleme Kuramı
– Nedensellik Yükleme Süreci
– Weiner’in Nedensellik Başarı Kuramı
– Başarı Güdüsü ve Nedensellik Yükleme İlişkisi
Maslow’un Gereksinimler Hiyerarşisi Kuramı (Hierarchy of Needs)
Alderfer’in E.R.G. Kuramı (Existence-Relatedness-Growth Theory)
McClelland’ın Gereksinimler Kuramı (McClelland’s Theory of Needs)