Murray’in Öğrenilmiş Gereksinimler Kuramı (Manifest Needs)

Murray’in Öğrenilmiş Gereksinimler Kuramı (Manifest Needs)

Murray (1938) insan davranışını fazlaca kontrol ettiğine inandığı bir dizi gereksinimi (güdüyü) öne sürmüştür. Ona göre ihtiyaçlar, fizyolojik eksikliklerden doğar ama oldukça durağan kişilik özelliklerini simgelemektedirler (Can, 1985; 32).

Murray yaklaşımını “kişilikbilim” (personoloji) olarak adlandırmış ve kişiliğin temel gereksinimlerini belirlemiştir. Yiyecek ve su gibi, iç organlardan kaynaklanan gereksinimlerle pek ilgilenmeyen Murray psikolojik kökenli gereksinimlere odaklanmıştır (Burger, 2006; 246). Murray (1938) psikolojik kökenli gereksinimi, belirli bir koşulda belirli bir şekilde tepki göstermeye hazır bulunma durumu olarak tanımlamıştır. (Burger, 2006; 246).

Murray’e göre gereksinimler, araştırmacı tarafından gözlemlenebilecek olgular değildir. Gereksinimler ancak gözlemlenebilen davranışlardan çıkarılabilen, insan davranışlarını açıklamak için araştırmacı tarafından kurulan varsayımsal-kuramsal yapılardır. Gereksinimler ise en iyi şekilde birtakım düşlerden, masallardan çıkarılabilir. Ayrıca gereksinimler içsel eğilimler olmayıp öğrenilmiş davranışlardır (Onaran, 1981; 202).

Murray’e göre gereksinimler hiyerarşisi genel geçer değil kişiseldir. Örneğin, çok sayıda yakın arkadaşınızın olması için bir gereksinim duyuyorsanız, sizin Yakın İlişki gereksinimiz vardır. Bu gereksinim, diğer insanların Yakın İlişki gereksinimiyle karşılaştırıldığında çok olmayabilir; ancak sizin diğer gereksinimlerinize göre daha baskın ise sizin için önemli bir gereksinimdir. Örneğin yarın önemli bir sınavınız var ve arkadaşlarınız bir parti veriyor. Eğer başarı gereksiniminiz, kişisel gereksinim hiyerarşinizde Yakın İlişki ya da Oyun gereksiniminizden yüksekse, büyük olasılıkla evde kalıp ders çalışırsınız. Eğer başarı gereksiniminiz yüksek olmasına rağmen, bu bahsedilen gereksinimler kadar güçlü değilse, sınavdan yüksek bir not alamazsınız (Burger, 2006; 246).

Murray (1955), tahminen bağımlı ve birincil gereksinimlerden türeyen bu ikincil ya da psikolojik kökenli gereksinimlerin, ortak tepki sistemlerini ve arzuları simgelediğini, ancak bunların, kimisinin kalıtsal olabilmesine rağmen, temel, biyolojik dürtüler sanılmaması gerektiğini ifade etmiştir.

İlk beş güdü cansız nesnelerle ilgili olan başlıca eylemleri ilgilendirmektedir (Murray, 1955; 63):

1. Elde etme-edinme gereksinimi (n Acquisition): Servet, mal-mülk sahibi olma. Bir şeyleri yakalama, kapma, aşırma. Pazarlık yapma, kumar oynama. Para veya gayrimenkuller için çalışma.
2. Koruma gereksinimi (n Conservance): Bir şeyleri toplama, tamir etme, temizleme ve zarara karşı korumayı içeren davranışlar
3. Düzen gereksinimi (nOrder): Nesneleri düzenleme, tertipleme, ortadan kaldırma. Düzenli ve temiz olma. Bütünüyle titiz olma.
4. Tutma-kaybetmeme gereksinimi (n Retention): Bir şeyleri alıkoymak, elde tutmak, ödünç vermeyi reddetmek, biriktirmek. Tutumlu, ekonomik ve cimri olmak.
5. Yapı gereksinimi (n Construction): Düzenleme ve inşa etmek.

• 6.1. Başarı gereksinimi (n Ahievement): Engelleri aşmak, gücü kullanmak, zor olan bazı şeyleri mümkün olduğunca iyi ve hızlı bir şekilde yapmaya çabalamak.
• 6.2. Tanınma-onaylanma gereksinimi (n Recognition): Övgü ve takdir uyandırmak, saygı talep etmek. Birinin başarılarından övünmesini ve bunu sergilemesini içermektedir. Üstünlük, sosyal prestij, onur ve yüksek mevki istemeyi kapsamaktadır.

Murray çalışmasında, gösterme-sergileme güdüsünün, tanınma güdüsüyle birlikte değerlendirilebileceğini de belirtmiştir. Gösterme-sergileme güdüsü (n Exhibition); Kişinin şahsına yönelik ilgi göstermeyi içermekte, başkalarını kışkırtmak, güldürmek, heyecanlandırmak, şaşırtmak ve korkutmak gibi davranışlarla betimlenmektedir. Kişinin bununla kendisini dramatize etmesidir.

Sonraki gereksinimler “Başarı” ve “Tanınma”yı tamamlayan, durumunu korumayı ya da küçük düşmekten kaçınmayı içeren arzu ve hareketlerdir (Murray, 1955; 64):

7. Dokunulmama gereksinimi (n Inviolate): Bu güdü, kişinin kendisine olan saygısının düşmesini önlemek amacını taşıyan arzu ve girişimleri içermektedir. Kişinin ‘iyi namı’nı korumayı, eleştiriden muaf olmayı, psikolojik ‘uzaklığı’ sürdürmeyi belirtmektedir. Bu durum, kibir ve kişisel duyarlılığa dayanmaktadır. Bu güdü, inziva güdüsü (n Seclusion) içinde düşünülmektedir (izolasyon, suskunluk, kendini-gizleme). Murray çalışmasında bu güdüyü “Sergileme güdüsü”nün (n Exhibition) karşıtı olarak kullanmıştır. Dokunulmama güdüsü, üç güdüye ayrılmaktadır (Murray, 1955; 64):

• 7.1. Kaçınma gereksinimi (n Infavoidance); Kişinin hatadan, utançtan, küçük düşmeden ve alay edilmekten kaçınmasıdır. Kişinin gücünün ötesinde olan bazı şeyleri yapmaya girişmekten kendini alıkoymasıdır
• 7.2. Savunma gereksinimi (n Defendance); Kişinin kendisini suçlamalara ya da küçümsenmeye karşı savunmasıdır. Hareketlerini haklı çıkarmak, hafifletici nedenler, açıklamalar ve mazeretler öne sürmek şeklinde kendini gösterir.
• 7.3. Misilleme gereksinimi (n Counteraction); Kişinin kısıtlamalarla ve misillemeler yaparak, gururla bozgunun üstesinden gelmesidir. En zor işleri seçmesi ve kişinin onurunu belirli bir eylem içinde savunmasıdır.

Sonraki beş güdü bireyin gücü kullanması, güce karşı koyması ve güce teslim olmasıyla ilgilidir (Murray, 1955; 64-65):

8. Başatlık gereksinimi (n Dominance): Kişinin başkalarını etkilemesi ya da kontrol etmesidir. İkna etmek, yasaklamak, emretmek. Önderlik etmek ve yönetmek. Sınırlamak. Bir grubun davranışını organize etmek.

9. İtaat gereksinimi (n Deference): Rıza göstererek üstün nitelikli birini izlemeyi, onu takip etmeyi ve taktir etmeyi içermektedir.

10. Benzerlik gereksinimi (n Similance): Kişinin empati kurması, birini örnek alması ya da taklit etmesidir. Kişi kendisini başkalarıyla tanımlar, rıza gösterir ve onlara inanır.

11. Bağımsızlık gereksinimi (n Autonomy): Kişinin etki ya da zorlamaya karşı direnç göstermesidir. Bir otoriteye karşı gelmesi ya da yeni bir mekanda özgürlük arayarak, bağımsızlık için çaba içine girmesidir.

12. Farklı olma gereksinimi (n Contrarience): Başkalarından farklı şekilde hareket etmek ve eşsiz olma isteğinin gösterilmesidir. Karşı tarafta yer almak ve geleneklere uymayan görüşleri benimsemektir.

Murray (1955) sonraki iki güdünün, iyi şekilde bilinen sado-mazoşist bölünmeyle benzerlik gösterdiğini belirtmektedir;

13. Saldırganlık gereksinimi (n Aggression): Kişinin yakın birine saldırma ya da yaralama isteği duymasıdır Bir kişiyi öldürme, alçaltma, zarar verme, suçlama, itham etme ya da kötü niyetle alay etme, sert bir şekilde cezalandırma isteği. Sadizm.

14. Kendini alçaltma-küçük düşürme gereksinimi (n Abasement): Kişinin teslim olması, itaat etmesi ve de cezayı kabul etmesidir. Özür dilemek, günah çıkartmak, telafi etmek. Kendi değerini düşürmek. Mazoşistlik.

Sonraki güdü ayrı bir konumda değerlendirilmektedir. Çünkü öznel olarak ayrıştırılabilir bir davranış formunu içermektedir. Yani, utangaçlık-çekingenlik. (Murray, 1955; 65):

15. Çekingenlik gereksinimi (n Blamavoidance): Kişinin başkalarını suçlamaktan, dışlamaktan ya da cezalandırma gibi davranışlardan, asosyal ya da geleneklere uymayan tepkilerinden kendini alıkoyarak kaçınmasıdır. Terbiyeli olma ve kurallara uyma isteğinin gösterilmesidir.

Sonraki dört güdü, insanların sevgi-şefkatle yaptıkları; sevgiyi arama, değiştirme, bırakma veya saklamakla ilgili güdüleridir (Murray, 1955; 65):

16. Yakın ilişki gereksinimi (n Affliation): Kişinin arkadaşlıkları ve ilişkileri şekillendirmesidir. Başkalarıyla selamlaşma, onlara katılma ve onlarla birlikte yaşamayı içermektedir. İşbirliği yapmak ve başkalarıyla sosyal konuşmalar içine girmektir. Sevmek, gruplara katılmak vb. davranışlar göstermek.

17. Reddetme gereksinimi (n Rejection): Bir kimseyi hiçe saymak, göz ardı etmek ya da dışlamaktır. Uzak durmak, umursamamak, ayrımcı olmak vb.
18. Yetiştirme gereksinimi (n Nurturance): Yardıma muhtaç bir kişiye bakmak, ona yardım etmek, korumak ve anlayış göstermektir. Bir çocuğa “annelik” yapmak vb.

19. Yardım isteği gereksinimi (n Succorance): Kişinin yardım, koruma ve anlayış isteği içinde olmasıdır. Yardıma ve merhamete çok ihtiyacı olmak. Kişinin bir şefkate ve kendisine bakan ailesine bağlı kalmasıdır. Bağımlı olmaktır.

Murray (1955) çalışmasında aşağıda belirtilen üç güdüyü eklemekte kararsız kaldığını belirtmiştir. Son iki güdü ise, sosyal yaşam içinde büyük sıklıkla meydana gelen tamamlayıcı güdülerdir, sorma ve anlatma ihtiyacını yansıtmaktadır:

20. Oyun gereksinimi (n Play): Kişinin kendisini rahatlatması, eğlendirmesi, oyalanma ve eğlence peşinde koşmasıdır. İyi vakit geçirmek, oyun oynamak, gülmek, şaka yapmak ve keyifli olmak vb.. Ciddi gerilimden kaçınma içeren davranışlar.

21. Kavrama-anlama gereksinimi (n Cognizance); Kişinin (dolaşarak ya da dokunarak) keşfetmesi, sorular sorması, merak etmekten memnuniyet duyması, bakınması, dinlemesi, kontrol etmesi, okuması, bilgiyi aramasıdır.

22. Açıklama gereksinimi (n Exposition): Kişinin işaret etmesi ve göstermesidir. Gerçekleri anlatmak, bilgi vermek, açıklamak, yorumlamak, ders vermektir.

Murray, her bir gereksinimin iki unsura sahip olduğuna inanmaktadır: Yön (direction) ve Yoğunluk (intensity). Yön; güdünün doyumunun beklendiği kişi ya da nesneden bahsetmektedir. Acıkma durumunda, yerel bir büfeye gereksinim duyulur ki bu, güdünün yönünü anlatmaktadır. Yoğunluk; güdünün önemini temsil etmektedir (Moorhead ve Griffin, 1989; 114).

Murray bir gereksinimin aktif hale gelip gelmemesini, içinde bulunulan duruma bağlar, buna da ‘baskı’ adını verir. Örneğin Düzen gereksiniminiz, dağınık bir oda gibi bir baskı olmadığında, davranışınızı etkilemeyecektir. Düzen gereksinimiz güçlüyse, odanız birazcık dağılsa bile, büyük olasılıkla toparlamak için zaman yaratacaksınız. Ancak, Düzen gereksiniminiz düşükse, odanız içinde adım atılmayacak hale gelene kadar bekleyebilirsiniz. Hatta bu durumda bile odanızı düzgün görmekten çok, ev arkadaşınızı memnun etme gereksinimi tarafından güdülenmiş olabilirsiniz (Burger, 2006; 246).

Tayfun Topaloğlu

Yazarın Tüm Yazıları