Kişilik ve Motivasyon
Birçoğumuz şu meşhur öyküyü zamanında bir kez duymuştur. Bir öğretmen, öğrencilerine bir insanın sahip olması gereken en önemli özellikleri sorar ve gelen yanıtların her biri için tahtaya yan yana gelecek şekilde 0 (sıfır) yazar. Öğrenciler, bilgi sahibi olmak, güzel konuşmak, zengin olmak vs. cevaplarını verir. Öğretmen bütün cevapları aldıktan sonra, sıfırların en başına 1 sayısını yazarak öğrencilerine döner ve şunu söyler, “evet bunların hepsi önemlidir ancak bir şeyi unuttunuz, eğer sağlam bir kişiliğiniz olmazsa bunların hiçbirinin bir değeri yoktur.”
Kişilik Nedir?
Kişilik kavramı ilk çağlardan bu yana tartışmalara ve araştırmalara konu olan, günümüzde de ilgi çekmeye devam eden, önemli bir araştırma alanıdır. Kişilik nedir? Nereden gelmektedir? Bu sorulara pek çok farklı kuramcının pek çok farklı yanıtı olmuştur. Kişilik, bir bireyi tanımlamada, onu diğer bireylerden ayırt etmede rol oynayan pek çok farklı özelliğin tutarlı bir bileşkesini ifade etmektedir.
Diğer bir tanımla, “kişilik, bireyin kendisinden kaynaklanan tutarlı davranış kalıpları ve kişilik içi süreçler” olarak tanımlanabilir (Burger, 2006; 23). Öncelikle bu tanım iki bölümden oluşur. Birinci bölüm tutarlı davranış kalıpları ile ilgilidir. Burada önemli olan nokta kişiliğin tutarlı olmasıdır. Bu tutarlı davranış kalıplarını her zaman ve her durum içinde gözlemleyebiliriz. Bugün dışa dönük olan bir insanın yarın da dışa dönük olmasını bekleriz. İş yerinde rekabetçi olan bir insan, büyük olasılıkla sporda da rekabetçi olacaktır. Elbette dışa dönük bir insanın bazı ciddi ortamlarda, hatta partilerde bile her zaman cıvıl cıvıl ve neşeli olması beklenemez. Ayrıca insanların zamanla değişebileceğini de hesaba katmalıyız. Ancak eğer kişilikten bahsediyorsak, davranışlar yalnızca içinde bulunulan duruma verilen tepkiden ibaret değildir, yani insanların davranışlarında bir tutarlılık beklememiz doğaldır (Burger, 2006; 23).
Tanımdaki ikinci kısım, kişilik içi süreci ele almaktadır. Kişiler arası süreçlerden farklı olarak, kişilik içi süreçler, nasıl davranacağımızı ve hissedeceğimizi etkileyen ve içimizde gelişen bütün duygusal, güdüsel ve bilişsel süreçleri kapsamaktadır. Kişilik psikologlarının çoğunun depresyon, bilgiyi işleme, mutluluk ve inkar gibi konularla ilgilenmesinin nedeni budur. Elbette bu süreçlerin bazıları bütün insanlar tarafından paylaşılır. Örneğin, bazı kuramcılara göre, hepimiz bir tehdit karşısında duyduğumuz kaygı ya da benzer süreçlerle başa çıkabilmek için, benzer bir yeteneğe sahibiz. Ancak bu süreçleri nasıl kullandığımız ve bu süreçlerin bireysel farklılıklarla nasıl bir etkileşime girdiği, bizim bireysel karakterimizi belirlemede rol oynar (Burger, 2006; 23).
Dikkat edilmesi gereken diğer bir nokta da, bu tutarlı davranış kalıpları ve kişilik içi süreçlerin, tanıma göre, bireyden kaynaklanıyor olmasıdır. Bu tümce, dış etkenlerin kişiliği etkilemediği anlamına gelmez. Anne babaların, çocukları yetiştirme tarzının, çocuğun ileride nasıl bir yetişkin olacağını etkilemesi kaçınılmazdır. Ayrıca yaşadığımız duygular, çoğu zaman karşılaştığımız olaylara gösterdiğimiz tepkilerden oluşur. Burada kastedilen, davranışın yalnızca durum tarafından belirlenmediğidir. Bir korku filmi izlerken hissettiğimiz korku, filmin bir sonucudur. Ancak o korkuyu ifade etme ve başa çıkma yöntemlerimiz içimizden kaynaklanır (Burger, 2006; 23-24).
Kişiliği tanımlamak konusundaki çalışmalar pek çok farklı tanımın ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bunun nedeni, tanımların çoğunlukla belirli bir kişilik kuramı çerçevesinde oluşturulmuş olması ve her bir kuramın kendi kişilik tanımını ortaya koymasıdır.
Bir fille karşılaşan beş kör adamın öyküsü bu durumu çok iyi ifade eden bir örnektir. Her biri hayvanın ayrı bir parçasını tutar ve birbirlerine filin nasıl bir hayvan olduğunu anlatmaya çalışırlar Bacağı tutan kör adam fili uzun ve yuvarlak olarak tanımlar. Kulağı tutan, filin ince ve düz olduğunu söylerken, hortumunu tutan, fili uzun ve ince olarak betimler. Kuyruğu tutan kör adam ile filin gövdesine dokunan kör adam ise bütünüyle başka tanımlar yaparlar fil için. Öyküdeki ana tema, her adamın filin yalnızca bir bölümünü bilmesinden dolayı tariflerinin doğru fakat eksik kalmasıdır. Kişiliği tanımlamaya çalışan kuramlarda kör adamların durumuna benzemektedir.
Mevcut kişilik kuramları genellikle kişiliği iki yönde ele almaktadır (Erkal, 2002; 246):
-
Tüm insanların davranışlarındaki ortak özellikler
-
İnsanlar arasındaki bireysel ayrılıklar
Ortak özellikler, kişiliğin “özünü” (core of personality); bireysel ayrılıkları oluşturan özellikler ise kişiliğin “yüzeyini” (periohery of personality) temsil etmektedir.
Kişiliğin özünü oluşturan özellikler, doğuştan mevcut olan, değişmeye dirençli, yaşam boyu bireyin davranışlarını geniş çapta etkileyen eğilimler, yatkınlık ve yetenek gibi özelliklerdir. Kişiliğin yüzeyini oluşturan bireysel ayrılık özellikleri ise başkaları tarafından kolayca gözlenebilen, öğrenmeyle kazanılmış, bireyin davranışlarını sınırlı bir şekilde etkileyen davranışlardır. Doğuştan var olan özellikler, bir gizilgüç olarak tanımlanır ve bunlar belirli koşul ve ortamlarda belirli yaşantılar sonucu (ödül, ceza vb) biçimlenir. Çevreyle etkileşim sonucu özün kapsamındaki özellikler bu şekilde oluşarak, somut, kalıplaşan (bireyin yüzeysel özellikleri) özellikler olarak beliririler. Böylece bireye özgü olan davranış tarzları ya da onu diğerlerinden ayıran özellikleri saptanır. Kişiliğin özü ile yüzeyi arasındaki bağın bir örüntü içinde gelişmesinde “kişilik gelişim süreci” denir (Erkal, 2002; 246).
“İnsanlar arasında çok az farklılık vardır, ama esas önemli olan işte bu farklılıklardır.” Bu görüş, kişilik psikologlarının bakış açısını özetler. Kişilik psikologları, sizi yanınızda oturan kişiden ayıran farklılıkların neler olduğuyla ilgilenir (Burger, 2006; 21).
Kişilik ve Motivasyon
Her birey tek, biricik ve özgün bir kişilik yapısı sergiler. Sahip olduğumuz bu farklı ve özgün kişilik yapıları da, farklı motivasyonel özelliklere sahiptir. (Yine de, pek çok boyutta kişilik yapıları benzer ve ortak noktalarda buluşabilmektedir. Kişilik tipolojisi olarak ifade edilen araştırma alanında her kişilik tipinin kendine özgü motivasyon yapıları mevcut bulunmaktadır.) Kişilik ve motivasyon arasındaki bu yakın ilişki birkaç önemli noktada ifade edilebilir.
Öncelikle, motivasyon kavramının temelini oluşturan güdüler ve gereksinimler, her bir kişide farklı bir profil sergiler. Herkesin farklı bir “güdüler profili” vardır, ve bu güdülerden oluşan örüntü, kişileri farklı şekillerde davranışa sevk etmektedir. Yaşamımızda hangi güdülerin etkili olduğunu öğrenmemiz, hayatımızda neleri niçin yaptığımızı, dahası kim olageldiğimizi anlamamızı sağlayacaktır. Reiss Güdüler Profili testini deneyebilirsiniz.
İkinci olarak, her bir bireyin kişisel ve kendine özgü bir “motivasyon süreci” mevcuttur. Yani her kişi, kendisini en iyi şekilde motive edebilecek yegane anahtarı elinde tutmaktadır. Bununla birlikte, kişinin motivasyon unsurlarını ve sürecini iyi bilen ve onu iyi tanıyan başka birisi de o kişiyi motive edebilme potansiyeline her zaman sahiptir.
Son olarak, motivasyon sürecinde önem taşıyan amaçlar ve beklentiler, kişisel anlamlar taşır. Her bireyin amaçları ve beklentileri kendine özgüdür. Kimisi için anlamlı olan şeyler, kimisi için bir şey ifade etmez. Başkalarını anlamak ve iletişim etkinliğini artırmak konusunda motivasyon ve kişilik yakın derecede ilişkilidir. Kişiyi motive eden unsurları anlamak ve buna önem vermek, o kişiyle olan iletişimimizde ve ilişkilerimizde büyük fayda sağlayacaktır. İş yaşamında veya özel yaşamında olsun bu bilgileri dikkate alan kişiler, diğer insanlarla ilişkilerinde daha etkin ve daha başarılı olacaklardır.
Kişisel Motivasyon Teknikleri: 60 Özel Teknikle Motivasyon Gücünüzü Artırın
