Motivasyon Kavramının Temelleri

Motivasyon terimi, kökeni itibariyle Latince’de “hareket” anlamına gelen “movere” kelimesinden türetilmiştir. Bununla birlikte, bu tek kelimelik tanım yetersiz kalmaktadır (Porter vd., 2003; 1). Dolayısıyla insan davranışının nasıl harekete geçirildiğini tanımlayan ve daha geniş şekilde açıklama da bulunan bazı motivasyon tanımları konunun uzmanları tarafından çeşitli şekillerde kullanılmıştır.

Atkinson’a (1958) göre motivasyon; “etki veya etkilere yol açan eyleme yönelik bir eğilimin uyandırılmasıdır”. Vroom (1964) ise motivasyonun; “istemli alternatif hareket formları içinde, insanlar ya da daha alt düzeydeki organizmalar tarafından seçimlerle yürütülen bir süreç” olduğundan söz etmiştir.

Maslow (1970) motivasyonun, “devamlı, asla sonlanmayan, alçalıp yükselen ve karmaşık olduğunu varsayarak, motivasyonun her organizma düzeyindeki durumunun pratikte neredeyse evrensel bir özellik” taşıdığını belirtmiştir.

“Motivasyon, bireyin bir hedefi gerçekleştirmeye yönelik çabasındaki yoğunluğunu, yönelimini ve ısrarını ifade eden bir süreç” olarak da tanımlanabilir (Robbins, 2003; 155).Bu tanımlar genel olarak göstermektedir ki, motivasyon gerçekliğini tanımlamada yaygın olarak söylenebilecek üç ortak özellik bulunmaktadır. Bunlar (Porter vd., 2003; 1):

İnsan davranışının enerjisinin ne olduğu,
Böyle bir davranışın neye yöneldiği ve hangi yollarla bunu yaptığı,
Bu davranışın nasıl sürdürüldüğü ve yaşatıldığı.

Bu üç bileşenin her biri, iş yaşamındaki insan davranışının anlaşılmasında önemli bir faktörü temsil etmektedir. Birincisinde, bireylerin içindeki bu enerjik güçler, kesin şekilde insanları eyleme yöneltmekte ve çevresel güçler de sık sık bu dürtüleri tetiklemektedir. İkinci olarak, bireylerin bir kısmında amaç-yönelimli bir düşünce vardır ve bu kişilerin davranışları bir şeye yöneltilmiştir. Üçüncü olarak, güdüleme görüşünün bu şekli ise, ‘sistemleri yönlendirme’yi içermektedir; bu ise bütün bireylerdeki ve onları çevreleyen bu alandaki güçleri kapsamaktadır. Bu durum bireylere, onların dürtülerinin ve enerjilerinin yoğunluğunu arttırmak için, ya da eylemlerinden caydırmak ve çabalarını tekrar başka bir yöne yöneltmek için geri-bildirim sağlamaktadır (Porter vd., 2003; 1).

Motivasyonel kavramlar, davranışı açıklama ve analiz etme amacındaki önemli çabaların pek çoğunda büyük bir rol oynamaktadır (Vroom, 1964; 4). Bu noktada Atkinson’a (1974) göre (Can, 1985; 18-19):

Tüm bireylerin temel güdüleri ve gereksinimleri vardır. Bu güdüler davranış potansiyelini simgeler ve yalnız uyarıldıkları zaman davranışı etkiler,
Bu güdülerin uyarılıp uyarılmamaları birey tarafından algılanan duruma ya da çevreye bağlıdır.
Özel çevresel öğeler türlü güdülerin uyarılmasını sağlarlar. Diğer bir deyişle özel bir güdü, uygun bir çevre tarafından uyarılmadıkça davranışı etkilemeyecektir,
Algılanan çevresel değişiklikler, uyarılan güdüleme biçimlerinde de değişiklikler yaratacaktır,
Her bir tür güdüleme ayrı bir gereksinimin tatmin edilmesine yöneliktir. Uyarılan güdüleme tarzı, davranışı biçimlendirir ve uyarılan güdüleme tarzında bir değişiklik, davranışta da değişiklik doğurur.

Maslow (1968) “Toward a theory Being” adlı kitabında, güdülenmenin davranışçılar dışında tüm insanlar tarafından kullanılan gerçek ölçütünün öznel olduğunu belirtmiştir ve insanların arzu, istek ya da özlem duyduğu ya da eksiklik hissettiği zaman motive olduklarını ifade etmiştir.

Motivasyona kavramsal açıdan bakıldığında; tüm davranışın güdülendiği ve davranışın da organizmanın gereksinimlerine (güdülerine) hizmet ettiği söylenebilir. Motivasyon olmaksızın bir organizma harekete geçmeyecek, neredeyse hiçbir şey yapmayan hareketsiz bir yığın olacaktır. Bir güdüyle hemen harekete geçtiğinde, bu güdünün motive ettiği eylemlere dönüşecek ve eylemler de ihtiyaç tatmin edilene kadar devam edecektir. Hareketler güdüyü besleyecek; davranış güdünün tatmin edilmesinde bir araç vazifesi görecektir. Davranış bu noktada bir son değil, bir araç görevi görmektedir (Cofer ve Appley, 1964; 10).

Tayfun Topaloğlu

Yazarın Tüm Yazıları

Referanslar