Kısa Videolar Beynimizi Nasıl Etkiliyor?
Bilimsel Gerçekler ve Çözüm Yolları
Gün içinde saatlerimizi izleyerek geçirdiğimiz kısa videolar düşündüğümüzden daha tehlikeli olabilir. Son yıllarda bir akım haline gelen kısa video izleme davranışı, beynimize farkında olmadığımız bazı olumsuz etkilerde bulunuyor. Bunu yapmaktan kendinizi alamadığınızda ve izlerken saatlerin nasıl akıp geçtiğini anlamadığınızda tehlike çanları sizin için çalıyor olabilir.
Dikkatimiz, odaklanma becerimiz ve hatta uzun vadeli düşünme yeteneğimiz bu video akımından fazlasıyla etkileniyor. Kısa bir rahatlama veya bilgi almak için faydalandığımız kısa videolar kontrolsüz şekilde izlendiğinde uzun vadede düşünme becerimize zarar verebiliyor.
Peki bunun nedenleri ve çözüm yolları nelerdir? Gelin buna bilimsel bulgular ışığında daha yakından bakalım.
Dikkat Süresinin Kısalması
Modern yaşamla birlikte dikkat süreleri gittikçe kısalmaya başladı. Dikkat dağınıklığı ise yaygın ve sıradan bir soruna dönüşmüş durumda. Artık bir şeye odaklanmak için daha fazla enerjiye ve nedene ihtiyacımız var.
Günümüz insanının yaşamında sosyal medya platformları büyük yer tutuyor. Başlarda iletişim ve haberleşmek için kullandığımız bu siteler başlı başına hayatımızı geçirdiğimiz bir dünyaya evrildi. Burası aynı zamanda içerik üreticileri ile tüketicileri bir araya getiren bir pazar yerine dönüşmüş durumda. Kısa videolar ise içerik üreticileri için en hızlı etkileşim aldıkları bir araç haline geldi. Çünkü bir yazıyı okumak için dikkat ve odaklanma gerekiyor. İzlemek ise çok daha kolay ve zihnimizde çok daha güçlü bir etki yaratıyor.
Kısa videolar, beynimizi anlık tatmine alıştıran bir sistemle çalışıyor. Bir videoyu izledikten hemen sonra diğerine geçme hızlılığı, beynin ödül mekanizmasını tetikliyor. Dopamin salınımı arttıkça beyin hızlı ve kolay tüketilen bilgilere daha fazla yönelmeye başlıyor (Berridge ve Kringelbach, 2015). Bunun sonucu olarak da uzun süre odaklanmayı gerektiren aktiviteler daha zor hale geliyor.
Ekran Bağımlılığı ve Dürtüsellik
Bu platformların amacı kullanıcıları içeride birer tüketici olarak tutabilmektir. Bunun için pek çok bilimsel veriden ve psikolojik faktörden faydalanıyor ve tasarımlarını güncelliyorlar. Bu yüzden “Bir tane daha izleyeyim” derken zamanın nasıl geçtiğini anlamıyoruz. “Sonsuz kaydırma” (infinite scroll) özelliğiyle videolar arasındaki geçişler fark edilmeyecek kadar akıcı hale getirilmiş durumda. Beynimiz her yeni videoda dopamin salınımı yaparak bizi daha fazla izlemeye teşvik ediyor (Montag ve Reuter, 2017). Uzun vadede bu durum, dürtüselliği (Dürtü kontrol bozukluğu) artırarak bağımlılık davranışlarını tetikleyebiliyor. Yani dikkat dağınıklığı ve hiperaktivite, sabırsızlık, anlık ve agresif tepkiler göstermek gibi psikolojik ve davranışsal sorunların ortaya çıkmasına neden olabiliyor.
Bilgi İşleme ve Hafıza Üzerindeki Etkileri
Bu platformlarda yer alan pek çok içerik genellikle özgün olmayan tekrarlardan meydana geliyor. Ayrıca içeriklerin büyük bir kısmı teyide muhtaç veya gerçek dışı bilgiler barındırıyor. Bilgiyi derinlemesine işleme yeteneğimiz, aldığımız bilgilerin niteliğine bağlı olarak değişiyor. Kısa videolar ise genellikle yüzeysel ve parçalı bilgi akışı sunduğu için beynimiz bu bilgileri kalıcı hale getirmekte zorlanabiliyor (Carr, 2011). Bunun uzun vadede olumsuz etkisi ise, bizi diğer canlılardan ayıran derinlemesine düşünme becerilerinin gittikçe zayıflamasıdır. Bunun sonucunda yaşam için gerekli bilgiler gerçekte öğrenilmiyor ve hatalar sürekli tekrar ediliyor.
Zihinsel Yorgunluk ve İş Verimliliği
Günümüzde kronik stres ve yorgunluk hat safhalara ulaşmış durumda. Buna bağlı olarak yaşamdaki ve işteki verimlilik düzeyi gün geçtikçe azalıyor. Birden fazla kısa video izlendiğinde, beyin sürekli yeni uyaranlara adapte olmaya zorlanıyor. Ve bu durum zamanla zihinsel yorgunluğa neden olabiliyor (Small vd., 2009). Sonuçta yoğun konsantrasyon gerektiren işleri yapmakta zorlanırken iş verimliliğimiz de gittikçe azalıyor.
Peki, Ne Yapabiliriz?
Belirttiğimiz tüm bu olumsuz etkileri en aza indirmek için neler yapabiliriz? İşte başlıca çözüm yolları:
Kısa Video Kullanımını Sınırlama
Belirli saatler dışında video izleme davranışını kontrol altına alarak, daha bilinçli bir medya tüketimi sağlayabilirsiniz. Bunu nasıl yapabileceğinize dair hazırladığımız Dijital Detoks Rehberi yazımıza bir göz atabilirsiniz.
Uzun Vadeli Odak Gerektiren Aktiviteler
Yoğun odak gerektiren aktivitelere zaman ayırmak dikkat sürenizi uzatmaya yardımcı olabilir. Satranç oynamak, günlük yazılar yazmak, yeni beceriler öğrenmek, daha uzun yazılar ile kitaplar okumak, beynin daha dengeli bilgi işlemesine yardımcı olacaktır. Çevrenizde film izlemekte zorlanan insanlar olduğunu duyduğunuzda belki şaşırabilirsiniz. Belki de siz de onlardan birisiniz. Nedeni ise burada bahsettiğimiz konuyla yakından ilişkili. Bunun için kendinizi biraz zorlayarak durağan ve konu bütünlüğü yüksek filmler izlemeyi deneyebilirsiniz.
Meditasyon ve Farkındalık Uygulamaları
Günde 10-15 dakikanızı ayırarak yapabileceğiniz bilinçli nefes alıp verme egzersizi veya meditasyon çalışmaları ile odaklanma ve konsantrasyon sürenizi artırabilirsiniz. Bu tür aktiviteler aynı zamanda daha sağlıklı ve yalın düşünme becerinize katkı sağlarken, genel sağlığınız için de faydalı olacaktır.
Tüm bu saydığımız önerileri güçlü bir irade ve bilinçli bir çabayla uyguladığımızda hayatımız olumlu yönde etkilenecektir. Elbette kısa videolar izlemeyi bırakmamıza gerek yok. Ancak bu aktiviteyi daha bilinçli şekilde kullanmamız gerekiyor. Bu çaba, yaşam kalitemiz, beyin sağlığımız ve düşünme kapasitemiz için yapabileceğimiz en faydalı şeylerden birisi olabilir. Bilinçli bir yaşam için kendimize ve yaptıklarımıza biraz daha geniş bir açıdan bakmaya ihtiyacımız var. Unutmayın ki, kendi sağlığımızı bizden daha iyi kimse koruyamaz.
Kaynakça:
- Berridge, K. C., ve Kringelbach, M. L. (2015). Pleasure systems in the brain. Neuron.
- Montag, C., ve Reuter, M. (2017). Internet addiction: Neuroscientific approaches and therapeutical implications including smartphone addiction. Springer.
- Carr, N. (2011). The Shallows: What the Internet Is Doing to Our Brains. W.W. Norton & Company.
- Small, G. W., Moody, T. D., Siddarth, P., ve Bookheimer, S. Y. (2009). Your brain on Google: Patterns of cerebral activation during internet searching. American Journal of Geriatric Psychiatry.
Kısa Videolar Beynimizi Olumsuz Etkiliyor mu? Dikkat Süremiz Neden Gittikçe Kısalıyor? Hızlı Tüketilen İçeriklerin Gizli Tehlikesi nedir? Beyin ve düşünme yapımız Shorts ve Reels videoları yüzünden değişiyor mu? Kısa Videolar Zihnimizi Nasıl Şekillendiriyor? Dikkat Dağınıklığı ve Odaklanma Sorununuzun Sebebi Kısa Videolar Olabilir mi? Sonsuz Kaydırma Tuzağı: Beynimiz Nasıl Manipüle Ediliyor?
