Başarılı Kararlar Verme Rehberi
Günlük hayatımızda irili ufaklı pek çok karar veriyoruz. Karar verme, günlük yaşamımızın ayrılmaz bir parçasıdır. Ancak verdiğimiz bu kararların bir kısmı hayatımızın gidişatını doğrudan etkiliyor. Zor kararlar diyebileceğimiz bu türden kararların dikkatli bir şekilde ele alınması gerekiyor. Yaşamda istediğimiz sonuçları elde etmek istiyorsak, hayat boyunca daha doğru kararlar vermenin çabası içinde olmalıyız.
“Kaderiniz kararlarınız tarafından belirlenir.” Anthony Robbins
Kararlı olmak, güçlü bir kararla başlar. “Ben kararımı verdim” şeklinde bir ifade kullandığınızda, dikkat çekici bir etki yaratırsınız. Zaten olay da bu netlik durumuna gelebilmektir. Karar verme etkinliğiniz bu açıdan motivasyon gücünüzü, kendinize güveninizi ve insanların size bakış açısını doğrudan belirler. Dolayısıyla karar verme konusundaki tutum ve davranışlarınız pek çok yönüyle hayatınızın farklı alanlarını etkileyecektir.
Günlük kararlarımızın pek çoğunu fiziksel ihtiyaçlarımızı karşılamak için veririz. Elbette en temelde bu kararlarımız bizleri hayatta tutmaya yarar. Onlar sayesinde nasıl yaşayacağımızı, yaşamak için neyi ne zaman yapacağımızı belirleriz. Bunlara hayatın yatay boyutu için aldığımız kararlar diyebiliriz. Ancak bir de hayatımızın dikey boyutu için verdiğimiz kararlar vardır. Mutluluğumuz için verdiğimiz kararlar bunlardan biridir. Onurlu ve saygıdeğer bir yaşam sürmek bir diğeridir. Bu tür kararlar hayatımıza anlam kazandırır. Dünyaya katkı sağlamanın, iyi bir yaşam sürmenin sırrı bu kararlarda saklıdır.
Karar vermek, doğru bilgiye ulaşmanın ve bilgiyi doğru şekilde değerlendirmenin becerisini gerektiren etkin bir süreçtir. Karar verme becerimizi geliştirmek değerli bir amaçtır. Çünkü yaşam kalitemizi artırmanın ve yaşamdaki başarıyı yakalamanın ipucu kararlarımızdaki etkinliğe dayanıyor.
Karar Verme Etkinliğimizi Artıracak Faktörler
Başarılı kararlar, istediğimiz sonuçları elde ettiğimiz kararlardır. Eğer kararlarımızın sonuçlarından memnun değilsek, o halde daha iyi kararlar almamızı sağlayacak belirli faktörleri dikkate almamız gerekiyor. İşte karar vermekteki etkinliğimizi artıracak temel faktörler:
Karar Verme Süreci
Her insan belirli bir yol izleyerek kararlarına yön verir. Bu yoldaki temel adımları bilmek karar verme sürecini anlamamızda bizlere ışık tutabilir. Genel bir karar verme süreci, dört temel aşamadan oluşur:
- Bilgi toplamak: Karar vermeden önce, sorunun veya durumun tüm yönlerini anlamamız gerekir. Bu nedenle, konuyla ilgili bilgi toplamak önemlidir. Bilgi toplamak için çeşitli kaynaklardan yararlanabiliriz. Örneğin, internetten, kitaplardan, makalelerden, uzmanlardan veya kişisel deneyimlerimizden bilgi edinebiliriz.
- Alternatifleri değerlendirmek: Bilgi topladıktan sonra, alternatifleri değerlendirmemiz gerekir. Alternatifler, vereceğimiz kararların bir toplamıdır ve sorunu çözmek için kullanacağımız seçeneklerdir. Alternatifleri değerlendirirken, her bir alternatifin artılarını ve eksilerini dikkate almamız önemlidir.
- Karar vermek: Alternatifleri değerlendirdikten sonra, bir karar vermemiz gerekir. Karar verirken, o a içinde bulunduğumuz koşulları, kişisel değerlerimizi, inançlarımızı ve hedeflerimizi göz önünde bulundurmamız önemlidir.
- Kararımızı uygulamak: Kararımızı verdikten sonra, onu uygulamamız gerekir. Kararımızı verdikten sonra onu hayata geçirir ve onun sonuçlarıyla yüzleşiriz.
Her ne kadar genel bir karar verme süreci bu adımlardan oluşsa da, daha derinlere indiğimizde her insanın karar verme davranşını belirleyen öznel faktörlerin öne çıktığını görüyoruz. Bunların başında karar verme modelimiz gelmektedir.
Karar Verme Modeli
Kararlarımıza yön veren temel bir unsur da kişilik yapımızdır. Bunun özünde de neyin doğru ve neyin yanlış olduğuna dair düşünce ve inançlarımız yatar. Karar vermek konusundaki bu temel değer ve inanç kalıplarını küçüklüğümüzden itibaren ailemizden ve yetiştiğimiz sosyal çevreden alırız. Özellikle anne ve babamızın karar verirken kullandığı yöntemleri çoğu zaman fark etmeden içselleştiririz. Onları gözlemleyerek karar verme modelimizi inşa ederiz. Karar vermekle ilgili pek çok sorunun temelinde ise iyi bir modele sahip olmamak gelir. Karar verme modelimiz iyi olduğunda hayat boyu bizlere yardımcı olur.
Karar vermekle ilgili kendinizin nasıl bir yol izlediğini gözlemleyin. Hangi kararları nasıl veriyor, neleri farklı yapıyorsunuz? Ayrıca başarılı kararlar veren yakın çevrenizdeki insanları inceleyin. Ve mümkünse bir kararı verirken neleri farklı yaptıklarını sorun ve yöntemlerini kendinize örnek almaya çalışın. Eğer kendi karar verme davranışlarınızdan memnun değilseniz, burada bahsettiğimiz bilgilere daha fazla ihtiyacınız olacak demektir.
“Bir problemi nasıl çözdüğünüz, hayatınızı nasıl çözdüğünüzü, bir şeyi nasıl yaptığınızsa aslında her şeyi nasıl yaptığınızı gösterir.” Steve Chandler
Karar Vermenin Amacı
Kararlarımızı verirken “neden” sorusunun yanıtını verebilmeniz çok önemlidir. İyi bir nedene sahip olmak, kararlarımıza yön verirken bizlere de yol gösterir. Karar vermekle elde etmek istediğiniz yegane şey nedir? Örneğin bir araba almak istediğimizi varsayalım, bunun nedenini net bir şekilde ifade edebiliyor olmak karar verirken oldukça işimizi kolaylaştıracaktır. O arabayla iyi bir izlenim bırakmak istiyor olabiliriz. Veya sadece ulaşım amacıyla kullanmak da isteyebiliriz. Ya da her ikisi de bizler için önemli olabilir. Ancak çoğu zaman belirleyici faktör, “Ekonomik İnsan” (Homo Economicus) modelidir. Yani ekonomik nedenlerdir.
Karar Verme Kriterleri
Bir karar verme sürecine girdiğimizde, bizler için önemli olan karar kriterlerini belirlemek gerekir. Kriterler, kararlarımızı değerlendirmemize yardımcı olan ölçütlerdir. Eğer kritlerlerimiz net değilse, sağlıklı kararlar veremeyiz. Veya sonrasında kararlarımızdan büyük ihtimalle pişmanlık duyarız. Örneğin, bir iş seçerken, iş güvenliği, maaş, kariyer gelişimi fırsatları gibi kriterler pek çok insan için genel geçer ölçütler olsa da, bunları bir sıraya koyduğumuzda muhtemelen ilk sıradaki kriter kararımızı fazlasıyla belirleyecektir. Dolayısıyla kriterler kadar, hangi kriterin daha öncelikli olduğunu belirlemek de önemlidir. Karar verme sürecindeki kriterlerlerimiz, ne istediğimizle ve koşullarımızın durumuyla belirlenecektir. Ayrıca bu kriterler, daha sonrasında kararlarınızın sonuçlarını değerlendirmemizde yardımcı olacaktır. Ve gelecekte yaşayacağımız olası bir pişmanlığın önüne geçecektir.
Duyguları Kontrol etmek
Karar verme sürecinde, duygularımızın farkında olmak ve onları kontrol edebilmek önemli bir unsurdur. Duygularımız, özellikle karar verme sürecimizin başarısını doğrudan etkileyebilir. Örneğin, kendimize güven duyduğumuzda, riskli kararlar verme olasılığımız daha yüksektir. Kızgınken yaptığımız tercihler genellikle pişmanlıkla son bulurken, mutlu olduğumuzda daha iyimser kararlar alma olasılığımız yükselir. İçinde bulunduğumuz ruh hali, anlık verdiğimiz kararları büyük ölçüde etkiler. Bu yüzden özellikle önemli bir karar vereceğimiz durumlarda, duygularımızın farkında olarak hareket etmek ve yoğun bir duygu içindeyken belki de kararımızı sonraki bir zamana ertelemek en iyi davranış olacaktır.
Eyleme Geçmek
Bir konuda kararlı oldığunuzun en önemli göstergesi eyleme geçmektir. Karar vermeyi ertelemek veya kararsız kalmak insani bir şeydir elbette ve normaldir. Ancak hayatın içinde yol alabilmek için çoğu zaman makul bir süre sonunda bir karara varabilememiz gerekir. Sonuçta dünya sonuçlar üzerine kuruludur ve insanlar sizden en kısa sürede en iyi kararı vermenizi bekler. Çoğu kararı bu nedenle hızlıca vermek durumunda kalabiliriz. Bizler kendimizi hazır hissetmesek de durum genellikle böyledir. Ayrıca önemli kararların sonuçları uzun zamanda ortaya çıkmaktadır. Özellikle hayatımıza yön verdiğimiz zorlu kararların geri dönüşü pek yoktur. O saatten sonra en iyi şey, sonuçları sukunetle karşılamak ve buradan çıkardığımız derslere odaklanmaktır. İşte bu hayatın ta kendisir!
Bahsettiğimiz tüm bu faktörleri dikkate alarak karar verme etkinliğimizi büyük ölçüde artırabiliriz. Daha doğru, hızlı ve etkili kararlar verebilmemiz, bu becerimizi geliştirmemizle mümkün olacaktır. Bu da yaşam kalitemizi ve başarımızı artırmamıza yardımcı olabilir. Bundan sonraki kısımda karar verme becerimizi geliştirmek için yapabileceğimiz bazı uygulamalara yer vereceğiz.
Karar Verme Becerimizi Geliştirmek İçin Yapabileceğimiz Belirli Uygulamalar
Karar verme becerimizi geliştirmek için yapabileceğimiz bazı uygulamalar şunlardır:
- Kararlar alın: Büyük kararlar verebilmek için önce küçük kararlarda başarılı olmanız gerekir. Verdiğiniz her bir kararın farkında olarak, benzer durumlarda daha iyi kararlar vermenin amacı içinde olmalısınız. Böylece kendimizi daha yakından tanıyacak ve karar verme sürecini yönetebilmeniz daha kolay hale gelecektir. Bunun yanında, hayal gücünüzü bol bol kullanarak, vermek istediğiniz kararların sonuçlarını hayalinizde canlandırmaya çalışın. Böylece kararlarınızda neden sonuç ilişkisi kurmayı alışkanlık haline getirebilirsiniz.
- Yanlış kararlar almaktan çekinmeyin: Yanlış kararlar vermenin önemini şu güzel anekdotta görebiliriz. Hayatında önemli başarılara imza atmış, kariyerinin zirvesinde olan bir iş adamına röportaj sırasında bir gazeteci: “Başarının sırrı nedir sizce” diye sordu. Cevap çok kısaydı: “İki kelime” Gazeteci tekrar sordu: “Peki nedir o iki kelime efendim?” Cevap yine kısaydı: “Doğru kararlar” “Peki doğru kararlar nasıl alınır?” diye sordu gazeteci. İş adamı “bir kelimeyle” diye yanıtladı: “Tecrübe”. Gazeteci devam etti: “Peki tecrübe nasıl elde edilir?” İş adamı: “İki kelime ile”. Gazeteci sorar: “O iki kelime nedir?” Ve iş adamı son kez yanıtladı: “Yanlış kararlar.”
- Sabırlı bir araştırmacı olun: Karar verme sürecinin ilki bilgi toplamaktır. Bu durum çoğu zaman sıkı bir araştırmayı ve sabırlı olmayı gerektirir. Bilgi kirliliği içindeki günümüz dünyasında doğru bilgiye ulaşmak artık pek kolay değildir. En doğru bilgi için sabırlı bir araştırmacı olmalısınız. Çoğu zaman karar vermek istediğiniz konuda deneyim yaşamış kişilerin görüşlerine baş vurmalı, uzmanlık gerektiren alanlarda ise güvenilir uzmanların görüşlerini almalısınız.
- İç sesinize kulak verin: Önemli bir karar vermek istediğinizde, sezgilerinize ve kalbinizin sesine kulak vermeyi alışkanlık haline getirmelisiniz. Özellikle doğru ve yanlışın yıllar içinde ortaya çıktığı zor konularda zihninizin size verdiği yanıtlar yeterli olmayacaktır. İç sesinize kulak verdiğinizde ise cevaplar çoğunlukla bilinçaltınızın bilgeliğinden akıp gelen bilgiler olacaktır. Bunun için sessiz ve karanlık bir odada bir süre vakit geçirmeyi deneyebilirsiniz. Mümkünse doğa içinde uzun bir yürüyüş yapmak sezgilerinizin kapısını aralayacaktır.
- Seçenekleri değerlendirin: Karar vermeden önce, alternatifleri dikkatlice değerlendirmeyi alışkanlık haline getirmelisiniz. Her bir alternatifin artılarını ve eksilerini göz önünde bulundurmaya çalışın. Zihnin en fazla üç seçenekten fazlasıyla karşılaştığında paralize olabileceğini aklınızdan hiç çıkarmayın. Bu konudaki en iyi yöntem, seçenek sayısını ikiye düşürdükten sonra, bir kağıt üzerinde her birinin artılarını ve eksilerini yazp görebileceğiniz bir çalışma yapmaktır.
- Karar verme şapkası takın: Edward de Bono’nın etkili düşünme tekniğini modelleyerek kendinize bir düşünme şapkası belirleyebilirsiniz. Bu şapkayı başarılı kararlar verdiğiniz durumlarda taktığınızı gözünüzde canlandırın ve ayrıntılarıyla görselleştirmeye çalışın. Şapkanızın şeklini, rengini ve diğer özelliklerini belirleyin. Daha sonra önemli bir karar vereceğiniz durumlarda veya kararsız kaldığınız anlarda bu şapkayı taktığınızı hayal edin. Bu işlemi tekrarladıkça sizi daha kararlı bir zihin durumuna soktuğunu fark edeceksiniz.
- Duygularınızı kontrol edin: Duygularınız, kararlarınızı etkileme potansiyeline sahiptir. Özellikle olumlu ve olumsuz duyguların etkisi altındayken önemli bir karar vermek pişmanlıkla son bulabilir. Karar verme sürecinde duygularınızı kontrol etmenin pratik bir yolu, sakin ve kendinden emin bir zihin moduna geçebilmektir (Yazının başındaki video eğitimi uygulayabilirsiniz). Bunun için geçmişte sakin kaldığınız bir durumu deneyimlediğiniz bir anıyı hatırlayabilirsiniz. Veya kendinizi bu şekildeki bir durumdayken hayal edebilirsiniz. Bu modda değilken, kararlarınızı ertelemek en iyi seçenek olacaktır.
- Geri bildirimlere önem verin: Karar verme sürecinde, kararlarınızı verdikten sonra geri bildirim almayı alışkanlık haline getirebilirsiniz. Geri bildirim, kararlarınızın doğruluğunu ve etkinliğini değerlendirmenize yardımcı olacaktır. O nedenle, geri bildirime açık ve esnek bir davranış yapısı geliştirmeye çalışın. Örneğin, yeni başladığınız bir projenin gelişim süreciyle ilgili aldığınız geri bildirimlerle, projenin zamanında bitip bitmeyeceğini veya projenin ne yönde ilerleyeceğini öğrenebilirsiniz. Her ne kadar başlangıçta doğru kararlar verdiğinizi düşünseniz de, zamanla koşullar değiştiğinde verdiğiniz kararların doğruluğu da değişebilir.
Hayatta neyin mümkün olacağını belirleyen en önemli şey, altını ve üstünü çizeceğiniz şeylere doğru karar vermektir. Bundan sonra vereceğiniz her bir karara bu bakış açısıyla yaklaşmaya çalışın. Böylece kararlarınızla mümkün olanın da ötesine geçebilirsiniz.
Dr. Tayfun Topaloğlu
